Het wordt steeds bekender dat zich vlak onder onze voeten een heel netwerk aan schimmels (mycelium) ligt dat alle planten ondergronds met elkaar verbindt. Een zeer verfijnd communicatienetwerk van moeder natuur dat voedingsstoffen en andere chemische reacties uitzendt. De mycorrhiza is daarin een belangrijke speler en die aanwezigheid is van belang voor een gezonde bodem en daarmee voor land- en tuinbouw alsook voor gezonde bossen. De wetenschap krijgt hier steeds meer zicht op.
Tot voor kort stonden schimmels vooral bekend als ziekteverwekkers. Nu de belangstelling voor de werking van het bodemvoedselweb sterk is toegenomen, beginnen de schimmels ook beter aanzien te krijgen en verheugen ze zich in een steeds groter wordende belangstelling. Op dat punt zijn we nu aangekomen. In de wetenschap neemt de belangstelling voor mycologie, inclusief de mycorrhizale schimmels, toe. Ook steeds meer boeren en tuinders beginnen in te zien hoe we profijt kunnen hebben van deze nuttige helpers in de bodem. Daarnaast komen we met eerherstel voor deze schimmels ook weer een stap dichter bij ons ecologisch herstel en een stap dichter bij gezonde voedselproductie.
Wat is een mycorrhiza?
Een mycorrhiza is een samenwerking tussen plant en schimmel waar beide partners voordeel uithalen. Schimmel en plant gaan dus een symbiotische relatie aan. Kortgezegd: de planten en schimmels wisselen voedingstoffen, water en koolstof uit met als resultaat een gezonde bodem, veel robuustere gewassen en een stevig ondergronds netwerk.
Mycorrhizaschimmels zijn dus in staat tot een symbiotische relatie – de mycorrhiza’s – en ze gaan een relatie aan met planten en ook bomen door het wortelstelsel van deze gewassen te koloniseren. Van daaruit leggen ze een heel netwerk aan (hyfen genaamd) dat diep en breed uitwaaiert. Zo wordt het bereik van de plant (enorm) vergroot richting voedingsstoffen en water dankzij deze schimmels. Zonder deze mycorrhizaschimmel hadden ze dat netwerk nooit zo robuust kunnen aanleggen. De planten voorzien de schimmels op hun beurt van koolstof die de planten door fotosynthese vanuit de bladeren hebben verkregen.
Het belang van mycorrhiza’s voor gewassen…
Mycorrhizale schimmels stellen het wortelstelsel van gewassen dus in staat om zich te verlengen. Hierdoor kunnen ze meer voedingsstoffen opnemen, wat leidt tot onder andere een productievere en robuustere oogst. Ook stelt een mycorrhizaal netwerk planten beter in staat om zich te verweren tegen insectenvraat. Het netwerk stuurt dan chemische signalen uit en waardoor bijvoorbeeld afweer gerelateerde genen worden geproduceerd. Op eenzelfde manier kunnen gewassen zich ook weerbaarder tegen ziektes maken. Dat is overigens ook te danken aan de groei van een fysieke barrière rondom en zelfs ín de wortels. Tot slot levert de aanwezigheid van mycorrhiza´s op wortels een hogere droogtetolerantie op. Dit komt onder andere doordat het fijnmazig vertakte net van mycorrhizale schimmeldraden de plantenwortels omhult wat werkt als een spons. Daardoor hebben gemycorrhizeerde planten in droge periodes veel minder water nodig.
… en voor de bodem
Ook voor een goede bodemgesteldheid zijn mycorrhizale schimmels van belang. Ze dragen bij aan een gezonde bodemstructuur. Kortgezegd, ze scheiden een kleverige massa uit waardoor bodemdeeltjes aan elkaar gaan plakken. Dit verbetert de structuur. Daarnaast vervullen ze ook functies zoals het vastleggen van koolstof en de verbetering van de luchtdoorlatendheid en voegen ze als ze afsterven organisch materiaal aan de bodem toe. Na hun dood is het eindresultaat een stabiele, koolstofrijke landbouwbodem die vocht opslaat en langdurig afgeeft en die goed bestand is wind- en watererosie. En mycorrhizale schimmels zijn zelfs in staat om vervuilde grond te zuiveren en plastic af te breken.
Mycorrhizale schimmels zijn oeroud
Zo’n 90 procent van alle plantsoorten op aarde werkt samen met mycorrhizale schimmels. Deze schimmels zijn zelfs de reden geweest dat planten meer dan 450 miljoen jaar geleden op het land konden overleven. Van oorsprong vormden deze schimmels onderdeel van elke bodem.
Mycorrhizale schimmels kunnen niet tegen het gebruik van kunstmest en pesticiden. Als deze worden toegevoegd, sterven de schimmels af. Ook kunnen ze niet goed tegen intensieve bodembewerking als spitten en ploegen omdat daarmee de wortelstructuur, en dus ook het mycelium (schimmelnetwerk), wordt vernietigt (om nog maar niet te spreken van het effect op wormen en andere belangrijke organismen). Bij temperaturen hoger dan 49 graden C, bos- en akkerbranden sterven ze af. Luchtvervuiling en fijnstof zetten de schimmels ook op achterstand, en ook bossen die teveel worden ‘opgeruimd’ (waar dood hout wordt verwijderd) bevatten minder mycorrhizale schimmels, waardoor ze minder vitaal zijn.
Het goede nieuws is dat je mycorrhizale schimmels kunt terugbrengen in de bodem. Dat vraagt om tijd en goede milieutechnische voorwaarden, zodat schimmels zichzelf én de planten en bomen die ze bedienen weer in evenwicht kunnen brengen. Ook kan de bodem een handje worden geholpen door bepaalde mycorrhizale schimmels toe te voegen. Die kunnen zelf gemaakt worden en zijn ook commercieel verkrijgbaar. Dat is wel een werkje dat om een nauwkeurige balans vraagt.
Mycorrhizale schimmels en hun toepassingen
In de afsluiting van zijn boek Mycorrhizale schimmels en hun toepassingen geeft Jeff Lowenfels een paar recepten voor het creeren van mycorrhizale schimmels en sluit hij af met een paar do’s en dont’s:
– gebruik de juiste schimmel bij de juiste plant
– gebruik louter levensvatbare propagulen
– vermijdt een te hoog fosfaargehalte
– ent zo vroeg mogelijk.